Όταν ο ανθρώπινος πολιτισμός μπαίνει στο στόχαστρο των βανδάλων. Στο διάβα του ιστορικού χρόνου, διάφοροι πολιτισμοί άφησαν παρακαταθήκη περίλαμπρα κέντρα γνώσης και βιβλιοθήκες, ή έτσι πίστεψαν τουλάχιστον.
Γιατί βαρβαρικές ορδές ή ακόμα και «πολιτισμένοι» κατακτητικοί στρατοί αποφάσισαν να σβήσουν τραγικά τα χνάρια των άλλοτε κραταιών πολιτισμών, που πλέον ήταν βορά στις αιμοβόρες διαθέσεις των επιδρομέων.
Και βέβαια όλη αυτή η αποθηκευμένη γνώση, κειμήλιο του ανθρώπινου πολιτισμού και κτήμα της οικουμένης, καταστράφηκε ολοσχερώς μέσα στις φλόγες της μισαλλοδοξίας, χωρίς τρόπο να ανακτηθεί η αρχαία κληρονομιά.
Πλέον όλο και κάποιο θραύσμα γνώσης εκείνων των εποχών αναδύεται στις αρχαιολογικές ανασκαφές της οικουμένης, αν και το μόνο που κάνει είναι να υπενθυμίζει ηχηρά πόσα πολλά και πολύτιμα έχουν χαθεί μέσα στις στάχτες των καταστροφών.
Κι αν οι τζιχαντιστές αποπειρώνται σήμερα να ομοιάσουν σε όρους φρίκης στους ιστορικούς βάνδαλους προκατόχους τους, η παγκόσμια ιστορία βρίθει από τρανά παραδείγματα ολοκληρωτικών καταστροφών…
Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας
Το κόσμημα της αρχαίας γνώσης ιδρύθηκε από τον Πτολεμαίο Α’, εκπληρώνοντας το όνειρο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και ήταν ο διάδοχός του Πτολεμαίος Β’ που αύξησε τον επιστημονικό και πολιτιστικό πλούτο της βιβλιοθήκης, συγκεντρώνοντας διασκορπισμένους παπύρους από διάφορες συλλογές και βιβλιοθήκες. Στο πέρασμα των αιώνων, το λαμπρό κέντρο γνώσης έφτασε να αριθμεί περί τις 700.000 χειρόγραφες περγαμηνές! Σε αυτό όλοι οι ιστορικοί συμφωνούν, αν και είναι το μόνο που φαίνεται να συμφωνούν.
Η Μέκκα της γνώσης καταστράφηκε όπως ξέρουμε, αν ήταν όμως αποτέλεσμα μεμονωμένου γεγονότος ή ιστορική πορεία σταδιακής παρακμής και καταστροφών παραμένει το μεγάλο ζητούμενο εδώ. Για αιώνες πιστευόταν ότι ήταν ο Ιούλιος Καίσαρας που την έκαψε κατά λάθος: το 48 π.Χ., κατά τη διαμάχη μεταξύ Καίσαρα και Πτολεμαίου ΙΓ’, ο ρωμαίος αυτοκράτορας διέταξε να βάλουν φωτιά στα ίδια του τα πλοία ώστε να μην τον περικυκλώσει ο εχθρός, με την πυρκαγιά να γενικεύεται και να καταστρέφει συμπτωματικά τη βιβλιοθήκη. Αν και φαίνεται να υπάρχουν μητρώα και εγγραφές της βιβλιοθήκης μεταγενέστερα του περιστατικού.
Επόμενος ύποπτος για την καταστροφή της ήταν ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος, όταν έβαλε στο στόχαστρό του την ειδωλολατρική γνώση της βιβλιοθήκης, πιστός στο διάταγμα του Θεοδόσιου το 391 μ.Χ., με το οποίο ζητούσε την καταστροφή των παγανιστικών ναών. Αν και αυτή η εκδοχή για την τύχη της βιβλιοθήκης επίσης αμφισβητείται. Τέλος, υπάρχει και ο χαλίφης Ομάρ της Δαμασκού που κατέλαβε την Αλεξάνδρεια το 642 μ.Χ. και διέταξε να χρησιμοποιηθούν οι πάπυροι της βιβλιοθήκης ως θερμαντική ύλη για τα λουτρά της πόλης (κατ’ άλλες πηγές, έκαψε τα βιβλία που έρχονταν σε αντίθεση με το Κοράνι). Και γι’ αυτές τις αραβικές πηγές όμως δεν υπάρχει συναίνεση. Ενδέχεται η περίφημη βιβλιοθήκη του αρχαίου κόσμου να καταστράφηκε σταδιακά, με την παρακμή της δυναστείας των Πτολεμαίων να σφραγίζει τελικά την τύχη της.
Το Κολέγιο Glasney
Οι κάτοικοι της Κορνουάλης στα νοτιοδυτικά της Αγγλίας είχαν μέχρι τον 15ο αιώνα εντελώς δικό τους πολιτισμό και γλώσσα, λειτουργώντας ως ιστορική γέφυρα για το πώς έμοιαζαν οι Βρετανικές Νήσοι πριν από τη ρωμαϊκή εισβολή. Το πολιτιστικό κέντρο τους περιστρεφόταν γύρω από το εκκλησιαστικό Κολέγιο Glasney, το απόλυτο φράγμα κατά της αφομοίωσης των κατοίκων της Κορνουάλης από την επικρατούσα βρετανική κουλτούρα.
Η καταστροφή χτύπησε το περίφημο κέντρο γνώσης όταν ο διαβόητος Ερρίκος Η’ απεμπόλησε τον βρετανικό μοναχισμό το 1534, αφού αυτοανακηρύχθηκε όπως ξέρουμε προκαθήμενος της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Το 1548, το νέο φιρμάνι έψαχνε πια να καταστρέψει όχι μόνο τα προπύργια γνώσης της Κορνουάλης, αλλά και τα σύμβολα του τοπικού -και ιδιαίτερου όπως είπαμε- ρωμαιοκαθολικισμού. Ήταν λίγο πολύ το τέλος του πολιτισμού της Κορνουάλης, καθώς η εξέγερση των κατοίκων κατά της βρετανικής βαρβαρότητας καταπνίγηκε στο αίμα…
Το Πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα
Ήταν στις 18 Δεκεμβρίου 1820 όταν ξεκίνησε ο σχεδιασμός του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα, με το ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα να ανοίγει τις πύλες του στις 18 Απριλίου 1831 και να μετατρέπεται σύντομα σε φάρο γνώσης για όλη την πολιτεία: μέχρι να ξεσπάσει ο Αμερικανικός Εμφύλιος, το πανεπιστήμιο διέθετε μια από τις μεγαλύτερες συλλογές βιβλίων των ΗΠΑ. Αν και ήταν τα θρυλικά πάρτι των φοιτητών αυτά που θα σφράγιζαν τη μοίρα του εκπαιδευτικού κέντρου: η κατάσταση ξέφυγε τόσο που το 1860 η πρυτανεία πρότεινε στην κυβέρνηση τη μετατροπή του πανεπιστημίου σε στρατιωτική σχολή.
Κάτι που προσυπέγραψε το τέλος του, καθώς έγινε στόχος των δυνάμεων της Ένωσης λίγες μέρες πριν παραδοθεί οριστικά η Συνομοσπονδία. Ο διοικητής των Γιάνκηδων ικέτεψε τους ανωτέρους του να σωθεί η βιβλιοθήκη από τη φονική τους μανία, αλλά μάταια. Καθώς λοιπόν οι δυνάμεις των Βορείων έκαιγαν την πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη, κάποιος όρμησε έξω σώζοντας ένα σύγγραμμα από τα ράφια της. Ήταν μια αγγλική μετάφραση του Κορανιού…
Η Αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη της Κωνσταντινούπολης
Στα βυζαντινά χρόνια της Κωνσταντινούπολης, το μεγάλο στολίδι της πόλης δεν ήταν άλλο από την παλατινή της βιβλιοθήκη. Η πρώτη μεγάλη αυτοκρατορική (ή παλατινή) βιβλιοθήκη φαίνεται ότι χτίστηκε επί αυτοκρατορίας Κωνσταντίου Β’, γιου του Κωνσταντίνου, κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ.
Ο Κωνστάντιος συγκρότησε συνεργείο με καλλιγράφους για να αντιγράψουν και να διασώσουν από την εξαφάνιση τα έργα της ελληνικής γραμματείας που ήταν διασκορπισμένα σε ιδιωτικές συλλογές. Πλάι στα ελληνικά και λατινικά συγγράμματα, ανέπτυξε τμήμα χριστιανικής γραμματείας, ενώ η βιβλιοθήκη διέθετε τοπογραφικό και θεματικό κατάλογο. Κάθε αιώνα όμως όλο και κάποια φωτιά θα έκαιγε την Πόλη, αν και συνήθως τα γραπτά ντοκουμέντα της Αυτοκρατορικής Βιβλιοθήκης αναπληρώνονταν, όπως το 473 μ.Χ., όταν το περιεχόμενό της ανερχόταν σε 120.000 βιβλία, κυρίως περγαμηνές και κώδικες. Κάποια στιγμή ιδρύθηκε νέα Αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη, η οποία αριθμούσε 36.500 τόμους θεολογικών έργων αλλά και συγγραμμάτων της ύστερης αρχαιότητας.
Το 726 μ.Χ. καταστράφηκε ξανά (επί Λέοντος Ισαύρου), όπως και το 1204, όταν οι επιδρομείς χριστιανοί πολεμιστές της Δ’ Σταυροφορίας εισέβαλαν στην Κωνσταντινούπολη, έκλεψαν τα τιμαλφή και έκαψαν ό,τι απέμεινε. Όταν αποχώρησαν οι Σταυροφόροι, οι Βυζαντινοί αποκατέστησαν τμήμα της παλατινής βιβλιοθήκης, αν και το τέλος της ερχόταν ολοταχώς: το 1453, με την άλωση της Πόλης από τις οθωμανικές στρατιές, η αποθηκευμένη γνώση της βιβλιοθήκης καταστράφηκε ολοσχερώς…
Ο Αιγυπτιακός Ναός της Γνώσης
Όταν η Αίγυπτος κέρδισε την ανεξαρτησία της, προσπάθησε να αποκτήσει έλεγχο στην πολιτιστική της κληρονομιά, που εδώ και αιώνες μεταφερόταν με καράβια σε ιδιωτικές και μουσειακές συλλογές στις τέσσερις γωνιές του κόσμου. Η κυβέρνηση έστησε έναν αριθμό μουσείων και συλλογών, στις οποίες περιλαμβανόταν και το περίφημο Institut d’Egypte, το οποίο αριθμούσε εκατοντάδες χιλιάδες ντοκουμέντων και παπύρων, με κάποιους να χρονολογούνται από τον 16ο αιώνα.
Όπως θυμόμαστε, στις 17 Δεκεμβρίου 2011, κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, της λαϊκής εξέγερσης δηλαδή κατά του προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ, οι διαδηλωτές κατέκλυσαν τον περίβολο του κέντρου γνώσης και μια μολότοφ πετάχτηκε στο εσωτερικό του. Παρά τις απέλπιδες προσπάθειες των παριστάμενων να περισώσουν τα ανεκτίμητης αξίας κειμήλια, μόλις ένα ποσοστό κατάφερε να σωθεί. Η υπόλοιπη γραπτή ιστορία καταστράφηκε μέσα στις φλόγες της Αραβικής Άνοιξης…
Η Βιβλιοθήκη της Τζάφνα
Η Δημόσια Βιβλιοθήκη της Τζάφνα ιδρύθηκε στη δεκαετία του 1930 και μέσα σε λίγα χρόνια μετατράπηκε σε μια από τις πλέον λαμπρές της Ασίας. Όσο μεγάλωνε σε όρους συλλογής και σημαντικότητας, ολοένα και περισσότερα γραπτά κειμήλια της Σρι Λάνκα μεταφέρονταν εντός της, βρίσκοντας ασφαλές καταφύγιο αλλά και την απαραίτητη συντήρηση. Η βιβλιοθήκη ήταν όμως εγκατεστημένη στον ινδουιστικό τομέα της Σρι Λάνκα, εκεί που στη δεκαετία του 1980 θα ξεσπούσαν μεγάλες ταραχές, καθώς οι μειονοτικοί ινδουιστές έψαχναν την εξίσωσή τους με τον βουδιστικό πληθυσμό.
Η οδύσσειά τους για ισονομία κλιμακώθηκε στις 31 Μαΐου 1981, όταν οι διαδηλώσεις έγιναν βίαιες και η κυβέρνηση απάντησε με πρωτοφανή αγριότητα: ινδουιστικοί ναοί καταστράφηκαν και άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, πριν ο μανιασμένος όχλος βουδιστών και αστυνομικών ορμήσει στην περίφημη βιβλιοθήκη και την παραδώσει στις φλόγες, καταστρέφοντας ολοσχερώς το περιεχόμενό της. Ήταν η πρώτη πράξη ενός δράματος εμφύλιας σύρραξης που θα κρατούσε ως τον Αύγουστο του 2009, όταν και ο τελευταίος θύλακας αντίστασης των Ταμίλ έπεσε με τιμή. Η καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Τζάφνα ήταν το κερασάκι στην τούρτα της φρίκης…
Το Institut fur Sexualwissenschaft
To Ινστιτούτο Σεξολογίας (ή Ινστιτούτο Σεξουαλικών Ερευνών) που ιδρύθηκε αμέσως μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τον Magnus Hirschfeld στο Βερολίνο ήταν από την πρώτη στιγμή πιονέρος στην έρευνα της ανθρώπινης σεξουαλικότητας, δίνοντας έμφαση στην LGBT κοινότητα. Ήταν η πρώτη φορά που επιβεβαιώθηκε στη σύγχρονη δυτική κοινωνία ότι η ομοφυλοφιλία και η αμφισεξουαλικότητα δεν ήταν ακραία καμώματα ακόλαστων ανθρώπων, αλλά στοιχείο συνυφασμένο με τον ερχομό τους στον κόσμο. Πάμπολλες χιλιάδες άνθρωποι επισκέφθηκαν το ερευνητικό κέντρο, το οποίο σύντομα μετατράπηκε σε επιστημονική αιχμή του δόρατος αναφορικά με τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και την αντισύλληψη.
Όσο για τη βιβλιοθήκη του, φιλοξενούσε εκατοντάδες χιλιάδες ερωτηματολόγια για τις σεξουαλικές προτιμήσεις των Γερμανών του Μεσοπολέμου, ανεκτίμητη επιστημονική γνώση στον τομέα που συζητάμε. Αν και οι πιέσεις του Ινστιτούτου για τη θωράκιση των δικαιωμάτων της LGBT κοινότητας θα έμπαιναν τελικά στο στόχαστρο των Ναζί: όταν ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία το 1933, οι ιθύνοντες του Institut fur Sexualwissenschaft συνελήφθησαν και τόσο το κτίριο όσο και τα αρχεία του καταστράφηκαν μέχρι θεμελίων…
Το Πανεπιστήμιο της Ναλάντα
Σύμφωνα με πολλούς ερευνητές, το ινδικό πανεπιστήμιο της Ναλάντα είναι ίσως το αρχαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της οικουμένης, καθώς λειτουργούσε ήδη από τον 5ο αιώνα μ.Χ. (ιδρυμένο από τον βασιλιά Γκούπτα της Ινδίας). Στα 700 χρόνια της ακμής του, υπολογίζεται ότι είχε περισσότερους από 10.000 φοιτητές και 2.000 καθηγητές από όλη την Ανατολική Ασία, μετατρεπόμενο σταδιακά στο σημαντικότερο κέντρο βουδιστικών σπουδών. Κι αυτό ήταν που θα σφράγιζε τη μοίρα του, καθώς πλέον ήταν στο στόχαστρο όσων ήθελαν το βίαιο τέλος του βουδιστικού πολιτισμού, όπως οι μογγολικές στρατιές, οι οποίες εισέβαλαν στην ευρύτερη περιοχή το 1193 μ.Χ., έκαψαν ζωντανούς τους καθηγητές του πανεπιστήμιου και πέρασαν μήνες καίγοντας σελίδα τη σελίδα τα ανεκτίμητης ιστορικής και πολιτιστικής αξίας συγγράμματα της βιβλιοθήκης.
Η προωθημένη μαθηματική, αστρονομική και ανατομική γνώση του ινδικού πολιτισμού χάθηκε διά παντός, όπως και ο βουδισμός από την ινδική επικράτεια. Το πανεπιστήμιο που λειτουργούσε αιώνες πριν ανεγερθούν τα περίφημα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως τα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και της Μπολόνια, ήταν πια παρελθόν…
Ο Οίκος της Σοφίας
Οι Άραβες και πιο συγκεκριμένα οι ηγεμόνες της δυναστείας των Αββασιδών έδιναν ιδιαίτερη σημασία στα εκπαιδευτικά θέματα, εργαζόμενοι μεθοδικά για την πολιτιστική και επιστημονική ανάπτυξη του Ισλάμ. Αποτέλεσμα των παραπάνω διεργασιών ήταν η ίδρυση του λεγόμενου Οίκου της Σοφίας στη Βαγδάτη, του μεταφραστικού κέντρου που προσυπέγραψε την ακμή των μωαμεθανών και έσωσε από την ιστορική λήθη τόσα και τόσα αρχαιοελληνικά συγγράμματα.
Ο φάρος της γνώσης δημιουργήθηκε από τον χαλίφη αλ Ρασίντ (786-809) στη Δαμασκό αρχικά, αν και εκείνος που μετέτρεψε το ίδρυμα από απλή βιβλιοθήκη σε πνευματικό και επιστημονικό κέντρο της Ασίας ήταν ο γιος του, χαλίφης αλ Μαμούν (813-833). Αυτός κάλεσε τα μεγαλύτερα επιστημονικά πνεύματα της εποχής στη Βαγδάτη, ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος, ώστε να διενεργήσουν μεταφράσεις σημαντικών ελληνικών, περσικών και ινδικών κειμένων στα αραβικά (οι μεταφραστές πληρώνονταν μάλιστα το βάρος των βιβλίων που είχαν μεταφράσει σε χρυσό!). Ο Οίκος της Σοφίας μεταμορφώθηκε στο σημαντικότερο κέντρο γραμμάτων του καιρού, σφραγίζοντας τη Χρυσή Εποχή του Ισλάμ, καθώς εκεί συγκεντρώθηκαν περί το 900 μ.Χ. οι αραβικές μεταφράσεις των απάντων του Αριστοτέλη, καθώς και τα περισσότερα ελληνικά ιατρικά και μαθηματικά κείμενα.
Αν και η καταστροφή της Βαγδάτης θα ερχόταν τελικά από την Ανατολή: ήταν τον 13ο αιώνα όταν οι μογγολικές ορδές κυρίευσαν τη Νοτιοδυτική Ασία και το ισλαμικό χαλιφάτο των Αββασιδών δεν θα αποτελούσε εξαίρεση. Έπειτα από δύο μήνες πολιορκίας, το πολιτιστικό κέντρο των Αράβων έπεφτε στα χέρια των Μογγόλων, με τη Βαγδάτη να λαφυραγωγείται και να καίγεται επί μία βδομάδα. Η καταστροφή του Οίκου της Σοφίας σήμανε το τέλος της Χρυσής Εποχής του Ισλάμ.
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου